စေတီ

မြတ်စွာဘုရား ပရိနိဗ္ဗာန်ပြုပြီးနောက် ဗုဒ္ဓကိုရည်မှန်းကာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တိုင်း အမြတ်တနိုး ကိုးကွယ်ကြသည့် သာသနိကအဆောက်အအုံများကို စေတီဟူ၍ သတ်မှတ်ကိုးကွယ်ကြသည်။

(၁) ဓာတုစေတီ = ဘုရားရှင်၏ ဓာတ်တော် (ဘုရားရှင်၏ ခန္ဓာကိုယ်မှ ကြွင်းကျန်ရစ်သော အရာများ)

(၂) ဓမ္မစေတီ = တရားတော်များ

(၃) ပရိဘောဂစေတီ = ဘုရားရှင်၏ အသုံးအဆောင်

(၄) ဥဒ္ဒိဿစေတီ = ဘုရားရှင် ကိုယ်စား ရုပ်တုတော်၊ ဆင်းတုတော်

(၅) ပါဒစေတီ  = ဘုရားရှင်၏ စက်လက္ခဏာတော်

ထို (၅) မျိုးကို ကိုးကွယ်ရာ စေတီအဖြစ် သတ်မှတ်ထားသည်။ စေတီတည်ထားကိုးကွယ် ပူဇော်ခြင်းကို ခံထိုက်သော ပုဂ္ဂိုလ်များမှာ-

(၁) ဘုရားရှင်

(၂) ပစ္စေကဗုဒ္ဓ

(၃) သီလဝန္တဖြစ်သော မြတ်စွာဘုရား၏ တပည့်သား သံဃာများနှင့်

(၄) စကြာဝတေးမင်းတို့ ဖြစ်သည်။

မြန်မာနိုင်ငံနဲ့ ဗုဒ္ဓသာသနာ

ဗုဒ္ဓသာသနာသည် လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း ၂၆၀၀ ကျော် (ဘီစီ ၅၈၈) ကတည်းက စတင် ပွင့်ထွန်းခဲ့ပြီး မြန်မာနိုင်ငံ ဗုဒ္ဓသာသနာအစ - ရွှေတိဂုံ က ဖြစ်သည်။ ပေါက္ကရဝတီမြို့သား တပုဿ ဘလ္လိက ကုန်သည်ညီနောင်တို့ “ဆံတော်ရှစ်ဆူ”ဖြင့် တည်ထားကိုးကွယ်သော “ရွှေတိဂုံစေတီတော်” သည် ယနေ့ထက်တိုင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ သာသနာမှတ်တိုင် တခုဖြစ်ပါသည်။

ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော် ကို ထူထောင်ခဲ့သူ အနော်ရထားမင်း (ခရစ် ၁၀၄၄ - ၁၀၇၈) လက်ထက် ရှင်အရဟံ၏ သင်ကြားဦးဆောင်မှုဖြင့် ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာသည် မြန်မာနိုင်ငံ၌ စတင်ထွန်းကားလာခဲ့သည်။

ခေတ်အဆက်ဆက် ပြောင်းလဲလာသော စေတီ ပုံသဏ္ဍန်များ

မြတ်စွာဘုရား ပရိနိဗ္ဗာန်ပြုပြီးနောက် ဓာတ်တော်များ ခွာဝေပြီး ရှစ်ပြည်ထောင်သော မင်းတို့သည် စေတီ တည်ထား ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသည်။

မောရိယအကြိုခေတ် (ဘီစီ ၆၀၀-၃၂၀)

မောရိယအကြိုခေတ် (ဘီစီ ၆၀၀-၃၂၀)

အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် အစောဆုံး ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သော Chakpat စေတီ ကို Swat ချိုင့်ဝှမ်း၌ ရှေးဟောင်းသုတေသန အဖွဲ့ A. Caddy မှ ၁၈၉၆ ခုနှစ်တွင် တွေ့ရှိခဲ့ကြသည်။ ဤစေတီသည် လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၂၀၀၀ ကျော်က တည်ဆောက်ခဲ့သည်ဟု ယူဆရပြီး၊ ဂေါတမဗုဒ္ဓ၏ ဓာတ်တော်များကို ဌာပနာထားသည့် စေတီဖြစ်နိုင်သည်ဟု သိရပါသည်။

Chakpat စေတီသည် အချင်း ၆ မီတာခန့်ရှိပြီး၊ စေတီ၏ထိပ်ပိုင်းတွင် ထီးတော်တပ်ဆင်ထားသည်ကို တွေ့ရပါသည်။ သို့သော်၊ စေတီသည် ပျက်စီးနေပြီး၊ ထီးတော်လည်း စေတီ၏ဘေးသို့ ပြိုလဲကျနေသည်ကို တွေ့ရှိခဲ့ကြသည်။ စေတီပုထိုး၏ အနီးတွင် ကျောက်တုံးကြီးများဖြင့် ပြုလုပ်ထားသော စက်ဝိုင်းပုံအုတ်မြစ်ကိုလည်း တွေ့ရှိခဲ့ကြသည်။

Chakpat စေတီသည် ဂန္ဓာရပန်းပုလက်ရာများဖြင့် အလှဆင်ထားပြီး၊ ထိုပန်းပုလက်ရာများတွင် ဗုဒ္ဓ၏ဘဝဖြစ်စဉ်များကို သရုပ်ဖော်ထားသည်ကို တွေ့ရသည်။ ဤစေတီသည် ရှေးဟောင်းဗုဒ္ဓဘာသာယဉ်ကျေးမှု၏ အရေးပါသော လက်ရာများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များအတွက် အထွတ်အမြတ်ထားရာ နေရာတစ်ခုဖြစ်ခဲ့သည်။

မောရိယခေတ် (ဘီစီ ၃၂၀-၁၀၄)

မောရိယခေတ် (ဘီစီ ၃၂၀-၁၀၄)

Bharhut စေတီကို ဘီစီ ၃ ရာစုတွင် တည်ဆောက်ခဲ့ဟန်ရှိပြီး Bharhut စေတီ၏ ပန်းပုများစွာသည် အသောကမင်း၏ တိုင်များနှင့် အလွန်ဆင်တူသောကြောင့်၊ မဟာမောရိယဘုရင် အသောကမင်း (ဘီစီ ၂၆၈-၂၃၂) သည် Bharhut စေတီကို တည်ဆောက်ခဲ့ဟန်ရှိသည်ဟု သမိုင်းပညာရှင်များစွာက ယုံကြည်ကြပါသည်။ သို့သော်၊ ဂိတ်နှင့် ကျောက်တိုင်များပေါ်ရှိ ပန်းပုလက်ရာများသည် မဟာမောရိယခေတ်နောက်ပိုင်း၊ ဘီစီ ၂ ရာစု သို့မဟုတ် ၁ ရာစုကို ညွှန်းဆိုနေပါသည်။ ဤအပိုင်းများကို ထပ်မံပြုပြင်ခဲ့ဟန်ရှိပါသည်။

ဗြိတိသျှတပ်မတော်မှ အင်ဂျင်နီယာတစ်ဦးဖြစ်သော Alexander Cunningham သည် ၁၈၇၃ ခုနှစ်တွင် Bharhut အပျက်အစီးများရှိရာနေရာသို့ တွေ့ရှိခဲ့ပြီး တစ်နှစ်အကြာတွင် တူးဖော်ရန် စတင်ခဲ့ပါသည်။ Bharhut အပျက်အစီးများမှ ကျောက်တိုင်များ၊ ကျောက်တန်းများနှင့် များစွာသော ပန်းပုလက်ရာများသည် ကောင်းမွန်သော အခြေအနေတွင် ကျန်ရှိနေခဲ့ပါသည်။ Bharhut ၏ အပျက်အစီးများစွာကို ကာလကတ္တား ရှေးဟောင်းသုတေသနပြတိုက်၏ Bharhut ပြခန်းတွင် မြင်တွေ့နိုင်ပါသည်။ Allahabad မြူနီစပယ်ပြတိုက်တွင်လည်း Bharhut ၏ ပန်းပုလက်ရာများစွာကို ထိန်းသိမ်းထားပါသည်။ Bharhut အပျက်အစီးများ၏ မူလနေရာတွင် ပစ္စည်းအနည်းငယ်သာ ကျန်ရှိတော့ပြီး၊ ရှေးဟောင်းအပျက်အစီးများ၏ မြေပုံကဲ့သို့ ပုံစံရှိပါသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ ဝါရှင်တန်ဒီစီရှိ အမျိုးသားအာရှအနုပညာပြတိုက်၏ Freer Gallery of Arts တွင်လည်း Bharhut ၏ ပန်းပုလက်ရာအနည်းငယ်ကို ပြသထားပါသည်။

သုင်္ဂခေတ် (ဘီစီ ၁၈၅-၇၅)

သုင်္ဂခေတ် (ဘီစီ ၁၈၅-၇၅)

Great Stupa စေတီသည် ဘီစီ ၃ ရာစုတွင် အသောကမင်းကြီးတည်ဆောက်ခဲ့သော ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်နေရာများစာရင်း (UNESCO World Heritage Site) မှတ်တမ်းဝင် ရှေးဟောင်း စေတီတစ်ဆူဖြစ်သည်။ မူလက ဤစေတီသည် ရိုးရိုးရှင်းရှင်း တည်ဆောက်ထားသော အဆောက်အဦးတစ်ခု ဖြစ်ပါသည်။ သို့သော်၊ ဘီစီ ၂ ရာစုတွင် ပျက်စီးခဲ့သောကြောင့် ဘီစီ ၁ ရာစုတွင် ပြန်လည်ပြုပြင်မွမ်းမံပြီး ယနေ့မြင်တွေ့ရသောပုံစံသို့ ရောက်ရှိခဲ့ပါသည်။ 

လက်ရှိတွင်၊ ဤစေတီသည် ၅၄ ပေမြင့်ပြီး၊ ၁၂၀ ပေကျယ်ပါသည်။ Great Stupa သည် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ မဒ္ဒဟပြည်နယ်၊ Bhopal မြို့၏ မြို့တော်မှ မြောက်ဘက် ၄၆ ကီလိုမီတာအကွာတွင် တည်ရှိပါသည်။ ဤစေတီကို နေထွက်ချိန်မှ နေဝင်ချိန်အထိ လည်ပတ်နိုင်ပါသည်။ ဤစေတီသည် နံနက် ၈ နာရီမှ ညနေ ၅ နာရီအထိ လည်ပတ်နိုင်ပါသည်။